Изгледа дека во 20 век не се родени многу уметници чии животи ја поларизирале јавноста колку Марина Абрамовиќ (76).
Кралицата на перформансите беше склона кон експерименти уште од рана возраст; и додека во нејзиното детство таа љубопитност најмногу и се простуваше, во нејзините зрели години има се повеќе луѓе кои секое нејзино движење го ставаат под микроскоп, барајќи не толку пријатен и охрабрувачки поттекст – напротив.
Сепак, едно е неспорно – Марина Абрамовиќ продолжува да ја интригира јавноста ширум планетата.
За детството
Родена е на 30 ноември 1946 година во Белград, во партизанско семејство. Мајката Даница и таткото Воја биле активни учесници во НОБ и, како што рече, од нив научила колку се важни волјата и храброста.
Јас сум производ на сите противречности на моите родители – изјавила Марина, а пренесува „Индекс.рс“.
– Татко ми беше народен херој, од него наследив се што е херојско, секогаш да одиш до крај… Од мајка ми, која беше мајор во Армијата, контрола, прецизност, уредност во комуникацијата.
Баба имаше посебна улога и посебно место во животот на Марина.
– Духовниот елемент го наследив од баба ми, која цел живот го помина во црква. Братот на нејзиниот сопруг бил прогласен за светец, патријархот Варнава. Се сеќавам, кога имав шест години, отидов во црква со неа, седнав на стол и решив да ја испијам целата света вода, бидејќи мислев дека ќе станам светица, а штотуку добив дијареја – признала Марина, според на веб-страницата на Индекс. .rs.
Една година пред оваа епизода, таа заврши во болница, каде што остана речиси една година:
– Мислеа дека имам хемофилија, но тоа беше друга болест со долго, долго крварење. Кога ја добив првата менструација, таа престана… Сепак, таму не беше страшно, сите ми купуваа подароци и ми беа убаво. Дома беше лошо. Мајка ми често ме тепаше и имав модринки насекаде. И јас ја скратив косата кога бев мал.
Во својата автобиографија „Walking Through Walls“, Марина сподели и други болни моменти од нејзиниот живот:
– Мајка отиде во опера, а таткото сакаше да пече свињи со другарите и да седи во кујната на подот со партизаните. Се разведоа страшно, драматично, мајката стана уште построга…
Во нејзините чувствителни тинејџерски години се обидела да ги пресече вените. Ја спаси баба Милица.
– Бев толку несреќен, сакав да се убијам. Насекаде имаше толку многу крв и мислев дека ќе умрам, а не допрев ни вена – ги пренесува сеќавањата на Марина Index.rs.
За уметноста
Студирала на Академијата за ликовни уметности во Белград, а постдипломските студии ги завршила во Загреб. Предавала на Академијата во Нови Сад, а во 1973 година почнала да се занимава со претстави.
И токму тогаш светот почна да ја знае болката на Марина Абрамовиќ, која стана нејзин заштитен знак. Таа бескомпромисно и бесрамно го понуди, предизвикувајќи ги другите да реагираат. Истиот „шаблон“ го задржала до ден-денес.
Марина во кампањата „Ритми“ со 20 ножеви си нанела полесни телесни повреди. Ги пикала меѓу прстите, а кога ќе се пресечела брзо земала уште еден нож за да провери дали и таа ќе се повреди со него.
Во една од следните настапи таа запалила оган околу петокраката, и ги изгорела косата и ноктите, а потоа легнала на средината на ѕвездата. Публиката веруваше дека Марина е во транс, се додека некој не помисли дека уметникот кој не се движел на сцената среде распламтена ѕвезда може да биде во опасност. Марина тогаш навистина изгуби свест – ја спасија оние кои беа доволно трезвени да го погледнат нејзиниот настап од друг агол.
За провокации кои не се забораваат
На сцената пиела лекови за акутна шизофренија, сакајќи да покаже како изгледаат непредвидливите психофизички состојби.
Таа им понуди на луѓето да прават што сакаат со неа шест часа; на располагање имале роза, мед, леб, парфем, грозје, вино, ножици, скалпел, клинци и пиштол со еден куршум. Со создавањето на оваа претстава, Абрамовиќ сакаше да открие што би направиле луѓето кога би знаеле дека таа ќе преземе одговорност за се што се случило во тие шест часа.
Резултатот беше (не)очекуван: во првите часови публиката беше нежна кон неа, за во третиот час да земе скалпел и да почне да и ја сече облеката. Некои отидоа чекор понатаму во четвртиот час – и го пресекоа вратот на Марина и и ја испија крвта. Имало и такви кои непримерно ја допирале, и заглавиле трње во стомакот, а едно лице од публиката и вперило пиштол во главата.
Кога друго лице притрчало и го грабнало пиштолот, публиката се поделила на два табора – додека не завршила шестчасовната изведба и Марина тргнала кон нив.
Сите се распрснаа, никој не смееше да ја погледне во очи.
Во Музејот на модерна уметност во Њујорк од 14 март до 30 мај 2010 година, Марина организираше ретроспективна изложба, во која беше вклучен и перформансот „Уметникот е присутен“. Уметникот седеше на стол 763 часа и 30 минути, поточно седум часа дневно од почетокот до крајот на изложбата, без да каже ниту еден збор, додека посетителите на изложбата седеа наизменично на столот спроти. Беше забележано дека оваа изложба-перформанс е најголемата забележана во историјата на музејот МоМА.
Оваа изложба беше многу значајна и за отворање на ново поглавје во професионалниот живот на Марина Абрамовиќ; започнала соработка со Лејди Гага, раперот Џеј Зи и Џејмс Франко.
За Улај – од љубов, до тужба, до нежни спомени
Името на Марина Абрамовиќ е нераскинливо поврзано со името на нејзината германска колешка Улај Лејзиепен, со која патувала низ светот од 1976 до 1988 година.
Улај е роден на ист ден со Марина и очигледно имал слична перспектива на животот. Првите пет години живееле во автомобил, а настапите од кои заработувале биле спонтано. Необичен пар извесно време живеел во пустините на Австралија, потоа во Сахара и на крајот во пустината Гоби.
Крајот на нивното патување, како и нивната љубов, за која пишуваа сите светски медиуми, се случи на Кинескиот ѕид. Претставата „Одење по Кинескиот ѕид“ започна со патување од 2.000 километри; Марина и Улај тргнале пеш од различни краеви на зградата, што се гледа од Месечината, за да се сретнат на одреден датум во една точка од ѕидот и таму да стават „точка на љубовта“.
Следните години следеше судски спор: Улај веруваше дека Марина му ги прекршила авторските права и дека заработила многу повеќе пари од нивните заеднички дела.
– Тој беше љубовта на мојот живот. И тогаш ме тужеше. Беше страшно; Губев, бев неверојатно лут. Но, еден ден ги отворив очите и реков: „Во ред, изгубив. Што е следно?” А следното нешто беше збогување. Тој почина во 2020 година, а ја имавме оваа прекрасна минатата година од неговиот живот каде што всушност станавме пријатели. Тоа беше неверојатно наградувачко чувство, бидејќи гневот е токсичен, не само за друга личност, но само за тебе.Сега со нежност се сеќавам на Улај – изјави Марина за „Гардијан“.
За одлуката да не се породи
Во истото интервју таа откри дека никогаш не сакала да има деца:
– Имате една енергија во вашето тело и во моментот кога вашата енергија ќе се подели на уметник и мајка, или едните или другите страдаат. Сите мои пријатели ме натераа да бидам кума на нивните деца, и тоа беше прекрасно, а исто така, сите мои ученици се мои деца. И навистина сум горд на сите нив.
Марина Абрамовиќ беше прогласена за највлијателна уметничка во светот, на Биеналето во Венеција го доби „Златниот лав“, златен медал за заслуги, а во 2013 година стана член на Американската национална академија на уметности. Во Хадсон, таа ја основа МАИ, фондација за перформанс уметност.
За годините
– Баба ми, која доживеа 103 години, ми кажа дека 70 години е кога животот почнува да биде навистина интересен. Слободни сте да правите што сакате, ја имате сета мудрост да го направите тоа. Не е добро ако си болен; но ако сте здрави, тогаш животот во оваа фаза е неверојатно пријатен – признала Марина за „Гардијан“.
Признала и дека секој ден размислува за смртта:
– Само кога размислувате за смртта, целосно уживате во животот. Сè што не е важно отпаѓа, а вие знаете дека смртта може да се случи во секој момент, во секое време – вие сте во последниот чин. Мора да размислите што ќе оставите кога ќе го напуштите општеството, како уметник ја имате таа обврска. Затоа што ако имате подарок, треба внимателно да се справите со него. Подарокот не ти се дава лично, ти е даден за да му го дадеш на општеството.
За „Баленсијага“
Изминативе денови името на Марина Абрамовиќ се поврзуваше со кампањата на Баленсијага во која доминираат мечиња со садистичко-мазо опрема. Имено, една од теориите што ја придружуваат оваа кампања е дека модната куќа „Баленсијага“ пронашла инспирација во делата на Марина Абрамовиќ, што уметникот остро го демантираше, пренесува пишувањето „Њуспанч“ на „Њујорк тајмс“.
– Јас сум уметник, а не сатанист. Морам да си го отворам срцето. Навистина сакам да ги прашам овие луѓе: можете ли да го спречите ова? Можеш ли прстот да ми пречи? Зарем не гледаш дека ова е само уметност со која се занимавам 50 години? – рече Марина.
